De poging van VVD, CDA, D66 en GroenLinks om een kabinet te vormen is maandagavond spaak gelopen. Alle partijen gaven blijk van hun teleurstelling, maar de pijn zit vooral bij GroenLinks. Dat komt bij een volgende formatiepoging zeer waarschijnlijk buitenspel te staan.
Op de 62ste dag na de verkiezingen van 15 maart is de formatie van een nieuw kabinet terug bij af. Maandagavond besloten VVD, CDA, D66 en GroenLinks dat verder onderhandelen geen zin heeft. 'Dit leidt niet tot een nieuw kabinet', aldus informateur Schippers, die haar opdracht nu teruggeeft aan de Tweede Kamer.
Het struikelblok in deze eerste formatieronde bleek maandag het immigratiebeleid, waarin GroenLinks veel ruimhartiger wil zijn dan VVD en CDA. Maar ook over het klimaat en de inkomensverdeling was nog geen akkoord in zicht, meldden de onderhandelaars. 'De inhoudelijke verschillen zijn te groot gebleken', zei Schippers daarover. 'Iedereen heeft geprobeerd het onwaarschijnlijke mogelijk te maken. Vandaag bleek migratie de drempel die te hoog was.'
Dat was een drempel die bij aanvang van de formatie al vaak door alle betrokkenen was aangewezen. De VVD wil in het nieuwe kabinet serieus werk maken van immigratiebeperkende maatregelen, zoals het schrappen van de mogelijkheid om in Nederland asiel aan te vragen. Dat zou alleen nog in het land van herkomst moeten kunnen. Ook CDA-leider Buma is overtuigd dat de winst bij de verkiezingen voor het rechterkamp in de Kamer moet worden vertaald in een streng asielbeleid. GroenLinks daarentegen vindt dat Nederland gastvrij moet zijn voor mensen in nood en meent dat het VVD-plan indruist tegen internationale verdragen.
Terug bij af
Onontgonnen terrein
Het mislukken van de eerste ronde brengt deze formatie op onontgonnen terrein. Dit is pas de tweede formatie zonder betrokkenheid van de koning. De eerste, in 2012, slaagde in één keer. Nu is er voor het eerst tegenslag. Die zou volgens het oude model leiden tot een ingreep van het paleis, dat een nieuwe informateur zou benoemen. Schippers geeft haar opdracht terug aan de Kamer. Het reglement van orde schrijft slechts voor dat de Kamer ‘in beginsel’ binnen een week ‘een nieuwe opdracht formuleert’ en daar een informateur bij zoekt. Naar verwachting gaat de Kamer daar vandaag of morgen over debatteren. Het ligt voor de hand dat de VVD als grootste partij wederom een informateur voordraagt.
Na de breuk van vandaag is de formatie weer terug bij af en moet de Kamer beslissen hoe het nu verder gaat. Het ligt het meest voor de hand dat de ChristenUnie de plek van GroenLinks aan de onderhandelingstafel inneemt. Dat is de voorkeurskandidaat van VVD en CDA omdat de partij zich in de afgelopen jaren een betrouwbare steunpilaar toonde van het sociaal-economisch beleid van het kabinet Rutte II. Ook de inhoudelijke verschillen met de ChristenUnie lijken deels makkelijker te overbruggen dan die met GroenLinks.
Daar staat tegenover dat de ChristenUnie maar net genoeg zetels levert voor een meerderheid in de Tweede Kamer. Zo'n coalitie van 76 zetels kan zich geen enkele dissident in de gelederen van een van de deelnemende partijen veroorloven.
Schippers verklaarde maandag hoe het mogelijk is dat pas na 61 dagen blijkt dat de eerste ronde kansloos was: in de afgelopen weken spraken de vier partijen over alle grote thema's voor een nieuw regeerakkoord, maar zonder uit te spreken of ze het er ook over eens konden worden. Die fase brak nu pas aan, met het immigratiebeleid, waarna prompt een patstelling ontstond. Schippers: 'We hebben geprobeerd om de kloof kleiner te maken. Dat is ook gelukt. Maar het laatste stukje lukte niet. Dat is iets wat zich opbouwt in weken.'
'Uiterst teleurstellend'
Vooral GroenLinks en D66 spraken maandagavond hun teleurstelling uit. 'Uiterst teleurstellend', aldus D66-voorman Pechtold, die een grote voorkeur had voor deze combinatie. Hij zei ook niet zo snel een alternatief te zien. Hij gaat de nieuwe situatie morgen met zijn fractie bespreken. GroenLinks-leider Klaver wil ook nog niet speculeren over de opties die er nu zijn. 'Ik had dolgraag een kabinet gevormd.' Klaver vertrok meteen na het verlaten van de Stadhouderskamer naar zijn fractieburelen voor overleg met zijn formatieteam.
Ook VVD-leider Rutte en CDA-voorman Buma zeiden het jammer te vinden. De vier partijleiders benadrukten dat het besluit om te stoppen gezamenlijk was genomen. Vooralsnog was de boodschap dat elke partij evenveel schuld droeg voor de breuk. Vervolgens richtte Rutte meteen de blik op de aankomende weken. 'We moeten niet te lang doen over de volgende stap.'
Leek bij deze eerste poging tijd nog geen factor, bij de volgende ronde kan haast wel een rol gaan spelen. Schippers had zichzelf als doel gesteld om voor de politieke zomerstop in juli een kabinet te vormen zodat de nieuwe regering nog voldoende tijd zou hebben om een begroting voor 2018 te maken.
Maak jouw eigen website met JouwWeb